ཇི་ལྟར་བྱས་ཏེ་གངས་ལྗོངས་ས་མཐོའི་ཐོན་ཁུངས་ལེགས་ཆ་དེ་དཔལ་འབྱོར་ལེགས་ཆ་དང་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ལེགས་ཆར་འགྱུར་དགོས་སམ། བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཐོན་ལས་སྤུས་ཚད་མཐོ་བའི་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་རྒྱུ་ནི་ཚད་བརྒལ་བྱེད་སའི་གྲས་ཤིག་རེད། ཉེ་ཆར་གསར་འགོད་པ་སྨན་རྩིས་ཁང་དང་། བོད་སྨན་ཁེ་ལས། འདེབས་འཛུགས་རྟེན་གཞི་བཅས་སུ་བརྟག་ཞིབ་བྱེད་སྐབས་ས་གནས་ཁག་གིས་རྒྱུན་སྲིང་ངང་ཐོན་ལས་གྲུབ་ཆ་བཟང་སྒྲིག་རིམ་སྤོར་བྱས་ཏེ་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་རྒྱུན་འཛིན་དང་། གསར་གཏོད། འཕེལ་རྒྱས་བཅས་ལ་སྐུལ་འདེད་བཏང་བས། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པར་གསོན་ཤུགས་གསར་པ་འཕེལ་ནས་གངས་ལྗོངས་ས་མཐོའི་མི་སེར་ལ་བདེ་ཐང་བསྐྲུན་པ་མ་ཟད། མི་རིགས་དབར་འགྲོ་འོང་དང་། སྤེལ་རེས། མཉམ་འདྲེས་བཅས་ལ་དེ་བས་སྐུལ་འདེད་དང་མི་རིགས་མཐུན་སྒྲིལ་སྲ་བརྟན་དང་འཕེལ་རྒྱས་བཏང་ཐོག་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་རྒྱུན་འཛིན་དང་། གསར་གཏོད། འཕེལ་རྒྱས་བཅས་གཏོང་བའི་ཁྲོད་ཀྲུང་ཧྭ་མི་རིགས་གཅིག་མཐུན་ཚོགས་པའི་འདུ་ཤེས་བརྟན་པོར་བཙུགས་ཡོད།

སྙིང་བཅུད་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་ནས་དམངས་འཚོར་རྒྱ་ཁྱབ་ངང་ཕན་བཏགས་པ།

འབྲས་ལྡན་དུས་སུ། བོད་ལྗོངས་མངའ་རིས་ས་ཁུལ་སྨན་རྩིས་ཁང་གི་བསྟན་དབང་སྨན་རྫས་ལས་སྣོན་ལྟེ་གནས་སུ་སྨན་རྫས་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་འགན་ཁུར་མཁན་བསྟན་ཆོས་དབང་སྲས་ཀྱིས་གྲོང་ཚོའི་སྨན་པ་ངག་དབང་ལ་སྨན་རྫས་སྟོད་ཕད་ལྡག་ལྡག་སྤྲད་པ་དང་འབྲེལ། སྨན་རྫས་སྤྱོད་སྐབས་དོ་སྣང་བྱེད་དགོས་པའི་དོན་ཚན་ཡང་ཞིབ་ཕྲ་བཤད།

མངའ་རིས་ས་ཁུལ་སྨན་རྩིས་ཁང་ནི་1984ལོར་བཙུགས་ཤིང་། ལོ་30ལྷག་ཙམ་འཕེལ་རྒྱས་བཏང་བ་བརྒྱུད་སྨན་ཁང་དེ་སྨན་བཅོས་དང་། བདེ་ཐང་སླར་གསོ། སློབ་ཁྲིད། ཚན་ཞིབ། སྔོན་འགོག སྨན་རྫས་ལས་སྣོན་བཅས་གཞི་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་པའི“ཀ་པ་རིམ་པ་གཉིས་པའི”སྨན་རྩིས་ཁང་དུ་གྱུར་ཡོད།

“སྨན་རྩིས་ཁང་གི་སྨན་བཅོས་མཉམ་འབྲེལ་སྒྲིག་གཞི་འཛུགས་སྐྲུན་ཐད་མངའ་རིས་ས་ཁུལ་སྨན་རྩིས་ཁང་གིས་རྫོང་7གྱི་མི་དམངས་སྨན་ཁང་དང་སྨན་བཅོས་མཉམ་འབྲེལ་སྒྲིག་གཞིའི་གྲོས་དོན་ལ་མུ་མཐུད་མིང་རྟགས་བཀོད་ཡོད”ཅེས་མངའ་རིས་ས་ཁུལ་འཕྲོད་བསྟེན་བདེ་ཐང་ཨུ་ལྷན་གྱི་ཀྲུའུ་རེན་ལུང་ཞའོ་ཝུན་གྱིས་ངོ་སྤྲོད་བྱས་ཤིང་། མིག་སྔར་ས་ཁུལ་སྨན་རྩིས་ཁང་གིས་ཐོ་བཀོད་པའི་བོད་སྨན་སྣ་ཁ་149ཚང་མ་སྨན་བཅོས་འགན་བཅོལ་གྱི་འགྲོ་གྲོན་རྩིས་ཞུའི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བཅུག་ཡོད།

“2023ལོར། དཀར་མཛེས་ཀྲོའུ་ཡི་བོད་སྨན་གྱི་ཞབས་འདེགས་ཞུ་བའི་བསྡུར་ཚད་48%ཟིན་ཡོད། ཏང་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་རྒྱུན་འཛིན་དང་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་རྒྱུར་མཐོང་ཆེན་བྱས་པ་ལས་ད་ཆ་མི་སེར་གྱིས་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པར་མོས་སེམས་ཇེ་མཐོར་འགྲོ་བཞིན་ཡོད”ཅེས་རྒྱལ་ཡོངས་མི་དམངས་འཐུས་ཚོགས་ཀྱི་འཐུས་མི་དང་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་དཀར་མཛེས་ཀྲོའུ་སྨན་རྩིས་ཁང་ཏང་ཨུད་ཀྱི་ཧྲུའུ་ཅི་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བཤད་པ་དང་དཀར་མཛེས་ཀྲོའུ་སྨན་རྩིས་ཁང་གི་སྨན་ལུམས་དང་ཟངས་ཕོར་གྱི་བཅོས་ཐབས་སོགས་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སྨན་བཅོས་ཞབས་ཞུས་རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆ་ཁག་གི་ནད་པའི་ཡིད་དབང་བཀུག་ཡོད།

“བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་སྨན་ལུམས་ཀྱི་བཅོས་ཐབས”དེ་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་སློབ་གསོ་ཚན་རིག་རིག་གནས་རྩ་འཛུགས་ཀྱི་མིའི་རིགས་ཀྱི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞུག་གི་མཚོན་བྱེད་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་མིང་གཞུང་ནང་བཅུག་པ་དང་སྦྲགས་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་བསྟན་བཅོས《དཔལ་ལྡན་རྒྱུད་བཞི》འཛམ་གླིང་དྲན་ཤེས་ཀྱི་མིང་གཞུང་ནང་བཅུག་ནས་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་སྐད་གྲགས་ཆོད་ཚད་ཟམ་མི་ཆད་པར་ཆེ་རུ་ཕྱིན་ཡོད།

ཐོན་ལས་ཀྱི་ཁྱད་ལྡན་ལེགས་ཆ་མངོན་གསལ་དོད་པ།

མིག་སྔར་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པར་སྨན་བཅོས་དང་། བདེ་སྲུང་། ཚན་ཞིབ། སློབ་གསོ། ཐོན་ལས། རིག་གནས་བཅས་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བའི་བཀོད་པ་གསར་པ་གཞི་རྩའི་ཆ་ནས་གྲུབ་ཡོད། བོད་སྨན་ཐོན་སྐྱེད་ཁེ་ལས་དེ་ལག་ཤེས་བཟོ་ཁང་ནས་བཟོ་ལས་ཅན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་བར་འགྱུར་ལྡོག་བཏང་སྟེ་རིམ་བཞིན་ཚད་གཞི་ཅན་དང་། ཚད་ལྡན་ཅན། གཞི་ཁྱོན་ཅན་བཅས་སུ་གོམ་པ་སྤོས་ཏེ་ཁྱད་ལྡན་ལེགས་ཆ་སྔར་བས་མངོན་གསལ་དོད་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད།

2023ལོར། བོད་ལྗོངས་སྨན་གླིང་གྲོང་ཁྱེར་གྱིས་ཡུན་ནན་གྱི་ཁེ་ལས་ནང་འདྲེན་བྱས་ཏེ་སྨན་གླིང་གྲོང་རྡལ་བམ་གྲོང་གྲོང་ཚོར་བོད་ལྗོངས་སྨན་གླིང་གི་ར་མཉེའི་ཐོན་ཁུངས་གསར་སྤེལ་ཚད་ཡོད་ཀུང་སི་བཙུགས་ནས་ནགས་ཁྲོད་ཀྱི་འདྲ་བཟོས་རི་སྐྱེས་ར་མཉེ་འདེབས་འཛུགས་བྱས་པ་རེད།

“འདི་གར་ས་ཆ་བྱེ་འགྱུར་ཆེ་བ་དང་ནགས་ཁྲོད་ས་བཅུད་ཆེ་བས་ར་མཉེ་སྐྱེ་འཚར་ལེགས་པོ་ཡོང་བར་འཚམ་པའི་ཁར་སྤུས་ཀ་ལེགས་ལ་སྨན་སྤྱོད་ཀྱི་རིན་ཐང་མཐོ་པོ་ཡོད”ཅེས་ཀུང་སིའི་འདེབས་འཛུགས་ལག་རྩལ་གྱི་འགན་ཁུར་བ་ལི་ཝེས་བཤད། བསྡོམས་རྩིས་བརྒྱབ་པར་གཞིགས་ན། སྨན་གླིང་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ད་ཡོད་བོད་སྨན་སྨན་རྩྭ་འདེབས་འཛུགས་རྒྱ་ཁྱོན་མུའུ་2000ཡོད་པར་ཐོན་འབབ་རྒྱ་མ་ཁྲི་120ཙམ་ཟིན་པ་དང་ཐོན་རྫས་རིན་ཐང་སྒོར་དུང་ཕྱུར་2ཙམ་ཟིན་གྱི་ཡོད།

རྒྱུན་འཛིན་དང་། གསར་གཏོད། འཕེལ་རྒྱས་བཅས་བྱས་ཏེ་ཕྱོགས་གཅིག་ལ་དེ་བས་ལེགས་པའི་ཕན་བདེ་བསྐྲུན་ཞིང་། བོད་ཀྱིས“ཁེ་ལས་དང་། ཚན་ཞིབ། རྟེན་གཞི། ཞིང་དུད”བཅས་ཀྱི་མཉམ་འདྲེས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་འཚོལ་ཞིབ་བྱས་ཡོད། གཞིས་རྩེ་གྲོང་ཁྱེར་ས་སྐྱ་རྫོང་དུ་ས་མཐོའི་ཁ་ཆེ་ཤ་སྐམ་གྱི་རྣམ་གྲངས་ལས་ནང་པ་སྐྱིད་གྲོང་ཚོའི་ཞིང་འབྲོག་པ་མི་ཐེངས་2000ལས་ཞུགས་ལ་སྐུལ་ཁྲིད་བྱས་ཏེ་ཡུལ་དེའི་ཞིང་འབྲོག་པར་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཡོང་འབབ་སྒོར་ཁྲི་40ཙམ་བྱུང་ཡོད།

བོད་ལྗོངས་བདུད་རྩི་བོད་སྨན་ཐོན་ལས་ཚོགས་པ་ཚད་ཡོད་ཀུང་སིའི་ཐོན་སྐྱེད་འཁོར་ཁང་དུ་བསྐྱོད་སྐབས་དེང་རབས་ཅན་གྱི་བོད་སྨན་ཐོན་སྐྱེད་མུ་འབྲེལ་ལས་རིམ་བྲེལ་བརྩོན་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་དང་བོད་སྨན་ལས་སྣོན་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་དང་བཟོ་རྩལ་སྒྲིག་ཆས་ཀྱི་ཆུ་ཚད་མཐོ་རུ་ཆེས་ཆེར་ཕྱིན་ཡོད། “ལོ་ངོ་སྟོང་གི་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་པར་རང་ཉིད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་ལེགས་ཆ་ཡོད་པ་དང་སྨན་རྩྭ་མང་པོ་ཞིག་གིས་སྙིང་ཁམས་ཁྲག་རྩའི་ནད་དང་ཕོ་བའི་འཇུ་བྱེད་ནད་སྨན་བཅོས་བྱེད་པའི་ཐད་ནུས་པ་མངོན་གསལ་དོད་པོ་ཡོད”ཅེས་བོད་ལྗོངས་བདུད་རྩི་བོད་སྨན་ཐོན་ལས་ཚོགས་པ་ཚད་ཡོད་ཀུང་སིའི་ཚན་རྩལ་ཞིབ་སྤེལ་པུའི་གཙོ་གཉེར་བ་བསྟན་འཛིན་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་བཤད།

བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཁེ་ལས་གངས་ལྗོངས་ས་མཐོར་གཞིས་ཆགས་ནས་འབྲས་བུ་ཐོན་པ་དང་སྦྲགས་བོད་སྨན་གྱི་གྲགས་ཅན་སྤུས་རྟགས་ཁག་གཅིག་གྲུབ་ཅིང་། 2023ལོར་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཐོན་ལས་ཁེ་ལས་ཀྱི་ཐོན་རྫས་རིན་ཐང་བསྡོམས་འབོར་སྒོར་དུང་ཕྱུར་30ལས་ཚད་བརྒལ་བྱུང་བ་རེད།

ཐོན་ལས་དེ་མཚམས་སྦྱོར་དུ་བྱས་ཏེ་འཕེལ་རྒྱས་གསར་གཏོད་བྱེད་པ།

ད་ཕན་ལོ་ཤས་རིང་ས་གནས་ཁག་གིས་ཐོན་ལས་དེ་མཚམས་སྦྱོར་དུ་བྱས་ཏེ་ཐོན་ལས་འཁོར་འབྲེལ་གྱིས་གསར་གཏོད་འཁོར་འབྲེལ་ལ་སྣེ་ཁྲིད་བྱས་ནས“བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ+”གསར་གཏོད་དཔེ་དབྱིབས་འཚོལ་ཞིབ་བྱས་ཏེ་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་དང་རིག་གནས་དང་། ཡུལ་སྐོར། བདེ་སྲུང་སོགས་མཉམ་འདྲེས་གཏིང་ཟབ་ཐུབ་པར་སྐུལ་འདེད་བཏང་ཡོད། འདེབས་འཛུགས་ལས་རིགས་མཚོན་བྱེད་དུ་བྱས་པའི་ཐོན་ལས་དང་པོ་ནས་རིག་གནས་ཡུལ་སྐོར་མཉམ་འདྲེས་ཀྱི་ཐོན་ལས་མཚོན་བྱེད་དུ་བྱས་པའི་དེང་རབས་ཞབས་ཞུའི་ལས་རིགས་བར་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཐོན་ལས་ཀྱི་སྦྲེལ་ཐག་སྣུར་སྲིང་ནུས་ལྡན་ཐུབ་པ་དང་ཐོན་རྫས་མཁོ་སྤྲོད་ཐུབ་ཚད་ཉིན་རེ་བཞིན་ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་སུ་སོང་ཡོད།

བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཐོན་ལས་རྒྱུན་མཐུད་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་བར་ཤེས་ལྡན་པ་ནི་འགག་རྩ་རེད། བོད་ལྗོངས་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་སློབ་ཆེན་གྱིས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཆེད་དུ་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་རིམ་པ་མཐོ་བའི་གསར་གཏོད་ཤེས་ལྡན་པ་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་རྒྱུར་གཞི་ཚུགས་པ་དང་། དེ་ནི་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱིས་ཁེར་རྐྱང་དུ་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་པའི་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་རིམ་མཐོའི་སློབ་གསོའི་སློབ་ཆེན་འབའ་ཞིག་དེ་རེད།

“ད་ཆ་ཤེས་བྱ་གསར་ཤོས་ཁོང་དུ་ཆུད་མཁན་རྩེར་སོན་ཤེས་ལྡན་མི་སྣ་ཉུང་ཙམ་ཡོད”ཅེས་བོད་ལྗོངས་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་སློབ་ཆེན་གྱི་དགེ་རྒན་ཆེ་མོ་བ་བོད་ལྗོངས་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་སློབ་ཆེན་ཞོར་གཏོགས་སྨན་ཁང་གི་ཡོན་ཀྲང་རྡོ་རྗེ་རིན་ཆེན་གྱིས་ངོ་སྤྲོད་བྱས་པ་དང་། བོད་ལྗོངས་བོད་ལུགས་གསོ་རིག་སློབ་ཆེན་གྱིས་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་པའི་ཐད་ལས་དོན་ཏན་ཏིག་བསྒྲུབས་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་ཆུ་ཚད་མཐོ་བའི་ཚན་ཞིབ་མཉམ་ལས་ཐད་ད་དུང་ཆུ་ཚད་མི་འདང་ས་ཡོད་པས་དཔེ་སྟོན་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་རྒྱུ་སོགས་ཀྱི་སྒྱུར་བཅོས་མུ་མཐུད་གཏིང་ཟབ་ཏུ་གཏོང་དགོས་ཀྱི་ཡོད།

“བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཐོན་ལས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་སྐུལ་འདེད་བཏང་ཚེ་ནད་བཅོས་ཐུབ་པ་མ་ཟད། ཕྱུག་པོའང་ཆགས་ཐུབ། མཚོ་བོད་ས་མཐོའི་མང་ཚོགས་ཁྲོད་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་རྨང་གཞི་བརྟན་པོ་ཡོད་པས་ད་ཆ་དེ་བས་རྒྱུན་འཛིན་རྒྱ་ཁྱབ་དང་སྔར་བས་གསར་གཏོད་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་ཡོད” བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གི་རིམ་པ་དང་པོའི་སྐོར་ཞིབ་པ་ཁྲེང་གཡོད་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཐོན་ལས་མགྱོགས་མྱུར་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་རྒྱུ་དེ་བོད་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་འཕར་སྣེ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་རྒྱུ་ཡིན་པ་མ་ཟད། མི་དམངས་ཀྱི་བདེ་ཐང་དང་བདེ་ཐང་ཀྲུང་གོ་འཛུགས་སྐྲུན་ལ་སྐུལ་འདེད་གཏོང་ཆེད་ལེགས་སྐྱེས་ཀྱང་འབུལ་རྒྱུ་རེད་ཅེས་བཤད།

ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་ཀྱི་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་སུའོ་ཡི་ཞིབ་འཇུག་པ་མཁའ་འགྲོ་འབུམ་གྱིས་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་ཐོན་ལས་ཅན་དུ་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་རྒྱུ་ནི་བརྒྱུད་རིམ་ལྡན་པའི་འདུ་འགོད་ཅིག་ཡིན་པས། སྲིད་གཞུང་དང་། སྨན་རྩིས་ཁང་། ཁེ་ལས་སོགས་བྱེད་པོས་མཉམ་དུ་ཤུགས་རྒྱག་དགོས་པ་དང་། ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གིས་བོད་སྨན་གྱི་ཆོག་འཐུས་ཨང་རྟགས་ལ་ཞིབ་མཆན་འགོད་པ་དང་བོད་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་གྲུབ་འབྲས་གཞན་སྒྱུར་སོགས་ཀྱི་ཐད་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་ནས་ས་གནས་ཀྱི་གསོ་བ་རིག་པ་ཐོན་ལས་ཅན་གྱི་འཕེལ་རྒྱས་མགྱོགས་སུ་གཏོང་བར་རམ་འདེགས་བྱེད་དགོས་པ། དེ་བཞིན་སྨན་རྩིས་ཁང་གིས་ཁེ་ལས་དང་མཉམ་ལས་ཧུར་ཐག་བྱས་ཏེ། བོད་སྨན་གྱི་སྨན་རྩྭ་གཞི་ཁྱོན་ཅན་གྱི་འདེབས་འཛུགས་དང་། སྨན་རྫས་ཞིབ་འཇུག་གསར་སྤེལ། ཐོན་སྐྱེད་སོགས་ཀྱི་ཐད་ཁེ་ལས་ལ་ལག་རྩལ་གྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་དགོས་པ་བཅས་ཀྱི་ངོས་འཛིན་བྱས་པ་རེད།

（《དཔལ་འབྱོར་ཉིན་རེའི་ཚགས་པར》ནས་བརྒྱུད་འགོད་བྱས）