བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་སྨན་རྩིས་ཁང་བོད་སྨན་དཔྱད་བཅོས་ཀྱི་སྨན་བཅོས་ཀྱི་ཐོག་མ་སྤྱི་ལོ་1916ལོར་ལྕགས་རི་རིག་བྱེད་འགྲོ་ཕན་གླིང་ཕག་བཏབ་པ་ནས་བཟུང་བོད་སྨན་དཔྱད་བཅོས་སྨན་བཅོས་ཀྱི་མགོ་ཚུགས་པ་རེད།1982ལོར་སྔར་གྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་དུ་སྨན་རྩིས་ཁང་གི་དཔྱད་བཅོས་སྡེ་ཁག་བཙུགས་པ་རེད།

བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ལྗོངས་འཕྲོད་བསྟེན་ཐིང་དང་།ལྗོངས་འཕེལ་རྒྱས་སྒྱུར་བཅོས་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་དང་།རྒྱལ་ཁབ་ཀྲུང་སྨན་དོ་དམ་ཁང་དང་སྨན་རྩིས་ཁང་ཏང་ཨུད་ཀྱིས་ཐུགས་འཁུར་ཆེན་པོའི་འོག་བོད་སྨན་དཔྱད་བཅོས་སྡེ་ཁག་དེ་2006ལོར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་བཅུ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ཞེས་པའི་རྣམ་གྲངས་སུ་བཞག་སྟེ།མ་དངུལ་སྤྱིར་ཁྲི་སྟོང་གཅིག་ལྷག་ཙམ་བཏང་ནས་།དེ་སྔོན་གྱི་རྨང་གཞིའི་དཔྱད་བཅོས་ཁང་དང་ལུམས་བཅོས་ཁང་།གསེར་ཁབ་ཁང་གི་ཐོག་ཏུ།གསར་དུ་སླར་གསོ་ཁང་བསྣན་ཏེ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཙོ་གནད་ཆེད་སྡེ་སྟེ་བོད་སྨན་དཔྱད་བཅོས་ལྟེ་བ་ཞེས་པ་བཙུགས་ཡོད།

ད་ལྟའི་སྡེ་ཁག་ལ་ཆེད་ལས་སྨན་དོན་མི་སྣ་20ཡོད་ཅིང་མཐོ་རིམ་གོང་མ་2དང་།མཐོ་རིམ་འོག་མ་3བཀའ་བཅུ་བ་4འབུམ་རམས་སློབ་མའི་སློབ་དཔོན་1རབ་འབྱམས་སློབ་མའི་སློབ་དཔོན་2བཅས་སོ།རིག་ཚན་གཏན་འཁེལ་གྱི་ཉལ་ཁྲི་30ཡོད་དེ།དངོས་སུ་ཉལ་ཁྲི་25བཏོན་ཡོད།ཆེད་སྡེ་ཆེད་ནད་ཀྱི་སྒོ་བསྟེན་བརྟག་དཔྱད་ཁང་2ཡོད།སྡེ་ཁག་གི་ནད་པ90﹪ཡན་ལ་ཚང་མར་བོད་སྨན་གྱི་དཔྱད་བཅོས་དང་གསེར་ཁབ་ཀྱི་བཅོས་ཐབས་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།ཉེ་བའི་ལོ་འགའི་ནང་དཔྱད་བཅོས་སྡེ་ཁག་གིས་རྩ་གྲུམ་དང་།དྲེགམཐོ་སྒང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་དམར་པོ་འཕེལ་བ།ཀླད་ཁྲག་ཤོར་བ།ཁ་ངོ་ཡོ་བ།ཕྲག་འཁོར་ན་བ།དཔྱི་མགོའི་རྩ་དཀར་ན་བ།བརྒྱལ་གཟེར།ཕོ་ལོང་ན་བ།ཟླ་མཚན་འགག་པ།བཙས་རྗེས་རླུང་ཤོར།སྙིང་གཟེར།སྙིང་རྩ་འགགས་པ།མཁལ་ཆུ།བྱིས་པའི་གཅིན་སྙི།པགས་ནད།སྐྲ་བུད་པ།དབང་རྩ་ན་བ།མཁྲིས་ནད་སྣོད།རྒྱུ་ལྷག་དྲག་དལ།དྲེག་ཅན་གྲུམ་བུ།སྒལ་ཚིགས་རེངས་པ།སྒལ་ཚིགས་འབུར་བ་སོགས།གཙོ་གནད་ཆེད་སྡེ་འཛུགས་སྐྲུན་བྱ་རྒྱུར་དམིགས་ནས།ཁྲག་གཏར་བ་དང་།མེ་གདབ་པ།གསེར་ཁབ་འཛུགས་པ་ལུམས་རྒྱག་པ།བྱུགས་པ་རྒྱག་པ་སོགས་དང་།ཀྲུང་ལུགས་གསེར་ཁབ་རྒྱག་པ་བཅས་ཀྱི་སྒོ་ནས་གོང་གསལ་ནད་རིགས་ལ་སྨན་བཅོས་བྱས་པས་ཕན་འབྲས་བཟང་པོ་ཐོབ་བྱུང་།

ལོ་གཅིག་ལ་བོད་སྨན་དཔྱད་བཅོས་སྡེ་ཁག་ཏུ་དཔྱད་བཅོས་ནད་པ་ཐེངས་གྲངས་6500ཡས་མས་དང་ལུམས་རྒྱག་མཁན་ནད་པ་400ཡས་མས།གསེར་ཁབ་ནད་པ་ཐེངས་གྲངས་9000ཡས་མས།སྒོ་བསྟེན་ནད་པ་ཐེངས་གྲངས་23500ཡས་མས་ཟིན་ཡོད།2002ལོར་སྡེ་ཁག་དེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་རིགས་ལས་དོན་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཀྲུང་ལུགས་སྨན་རྫས་དོ་དམ་ཁང་གིས་ཟུང་འབྲེལ་བྱས་ནས་སྤེལ་བའི་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་མི་རིགས་སྨན་རྫས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་སྨན་བཅོས་སྤྱི་སྡོམ་འགྲེམས་སྤེལ་བྱེད་སྒོ་ཐེངས་དང་པོའི་ཐོག་འགྲེམས་སྤེལ་རྣམ་གྲངས་ཕུལ་བྱུང་གི་བྱ་དགའ་ཐོབ།2006ལོའི་སྨན་རྩིས་ཁང་དབུ་བརྙེས་ནས་ལོ་ངོ་90འཁོར་བའི་རྟེན་འབྲེལ་ཚོགས་འདུའི་ཐོག་ཏུ།བོད་ཀྱི་སྨན་རྫས་ཤུལ་འཛིན་དང་གོང་འཕེལ་མངོན་གསལ་བྱས་པའི་ལེགས་སྐྱེས་བྱ་དགའ་ཐོབ།2009ལོར་སྨན་རྩིས་ཁང་གི་སྔོན་ཐོན་སྡེ་ཁག་ལ་བདམས།2008ལོར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་རིགས་སྨན་རྫས་ཁྱད་ཆོས་སྨན་བཅོས་ལག་རྩལ་བྱ་དགའ་ཐོབ།ལོ་མང་པོའི་རིང་ལ་གསོ་རིག་དཔྱད་རྩོམ་50ལྷག་སྤེལ།གསོ་རིག་བརྩམས་ཆོས་དཔེ་ཆ་གཅིག་རྩོམ་སྒྲིག་དང་དཔེ་སྐྲུན་བྱས།

ད་ལྟ་རྒྱུན་དུ་སྤྱོད་བཞིན་པའི་ཆེད་སྡེའི་སྨན་སྣ་ཁག་གཉིས་ཡོད་དེ།གཅིག་ནི་བདུད་རྩི་ལྔ་ལུམས་དང་གཅིག་ཤོས་བསམ་ནོར་ཁ་ཚར་ཡིན།བདུད་རྩི་ལྔ་ལུམས་ཀྱི་སྨན་སྦྱོར་གཙོ་བོ་ནི་ཤུག་ཚེར་དང་བ་ལུ་སོགས་ཡིན།སྦྱོར་བ་འདི་ནི་གནའ་སྔ་མོ་ནས་ཡོད་ཅིང་།   ཡུན་རིང་བེད་སྤྱོད་བྱས་ནས་ནུས་པ་ར་འཕྲོད་བྱས་པའི་སྦྱོར་བ་དང་བཅོས་ཐབས་ཤིག་རེད།     ཕན་ཡོན་ནི།རླུང་ནད་མཐའ་དག་དང་གྲང་བའི་ནད་ལ་ཕན།གཙོ་བཅོས།ལུས་རྔུལ་བ་དང་ཆུ་བསགས་པ།དྲེག་ཅན་གྲུམ་བུ།གྲུམ་བུ།དྲེགཞ་རེངས།པགས་ནད།བཙས་རྗེས་ན་བ།ཡན་ལག་རེངས་འཁུམས།མཁལ་གྲང་སོགས་ལ་ཕན།

འཛེམ་བྱ།ལུས་ལ་ཚ་བ་ཆེ་བ་དང་ཟླ་མཚན་ལྡན་དུས་སྤང་དགོས།སྨན་འདི་ནི་ཕན་ནུས་བཟང་ཞིང་བསྟེན་ན་མི་འཕྲོད་པ་མེད་པ་ཞིག་སྟེ།ནད་ཐོག་ཏུ་དྲེག་དང་གྲུམ་བུ།དྲེག་ཅན་གྲུམ་བུ།ཤ་པགས་སྐེམས་པ།རེངས་འཁུམས་སོགས་ལ་ཁོག་སྨན་བསྟེན་ན་ནུས་པ་ངེས་ཅན་ཐོན་མོད།འོན་ཀྱང་རྩད་འབྱིན་བྱེད་དཀའ།གལ་ཏེ་བདུད་རྩི་ལྔ་ལུམས་བསྟེན་ན་དུས་ཐུང་ནང་དུ་ནུས་པ་བཟང་པོ་ཐོན་ཐུབ།ནད་པས་འཛེམ་བྱར་འཛེམས་ནས་ཡུན་རིང་བསྟེན་ན་བཤད་མ་ཐག་པའི་ནད་རྣམས་རྩད་འབྱིན་བྱེད་ཐུབ།བསམ་ནོར་ཁ་ཚར་ནི་ཁོག་ཏུ་བསྟེན་རྒྱུའི་སྨན་ཞིག་རེད།སྐབས་རེ་ལུས་ཀྱི་ཕྱི་ལ་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཆོག་སྟེ།ལྗོངས་སྨན་རྩིས་ཁང་བོད་སྨན་དཔྱད་བཅོས་སྡེ་ཁག་གིས་འདིའི་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཡོད།     འདིའི་སྨན་སྦྱོར་གཙོ་བོ་ནི།　ཉ་ཕྱིས་བཏུལ་མ་དང་ཨར་ནག་ཅུ་གང་སོགས་རེད།    ཕན་ཡོན་ནི།ཚ་བ་སེལ་བ་དང་།རིག་པ་གསལ་བ།རྩ་རྒྱུས་ལས་སུ་རུང་བར་ཕན།     གཙོ་བཅོས།རིམས་ཚད།ཚད་རྙིང་།རྩ་དཀར།ཞ་རེངས།ཁ་ངོ་ཡོ་བ།དྲེག ཚིགས་ལྷོད་པ།ཡན་ལག་རེངས་པ་སོགས་ལ་ཕན།འཛེམ་བྱ།སྐྱུར་མོ་དང་ལུས་གྲང་བ།ཆང་རག་སྤང་དགོས།སྨན་སྦྱོར་འདི་ནི་སྔར་གྱི་སྨན་སྦྱོར་གྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ཁ་ཚར་བརྒྱབ་ནས་བཟོས་པ་ཡིན།ཁ་ཚར་བརྒྱབ་རྗེས་ཀྱི་སྨན་གྱི་ནུས་པ་སྔར་ལས་ལྷག་ཅིང་།སྤྱོད་ཁོངས་སྔར་ལས་རྒྱ་ཆེ་སྟེ་དཔྱད་བཅོས་ཀྱི་དཔྱད་ཐབས་བསྟེན་འོས་པའི་ནད་ཁ་ཤས་ཀྱི་ནད་པས་ཨང་དང་པོར་བསྟེན་དགོས།

དཔྱད་བཅོས་སྡེ་ཁག་གི་ཁྱད་ཆོས་བཅོས་ཐབས་ལ།ལུམས་དང་།གཏར་ཁ།མེ་བཙའ།གསེར་ཁབ་བཅས་ཡོད།ལུམས་ཀྱི་བཅོས་ཐབས་ནི་བོད་སྨན་གྱི་བཅོས་ཐབས་ལས་ལྔའི་ནང་གསེས་གཅིག་རེད།དབྱེ་ན།ཆུ་ལུམས་དང་རླངས་ལུམས།བཅིང་ལུམས་གསུམ་ཡོད།ལུམས་ཆུ་གཞོང་པར་བླུགས་ནས་ལུས་སྦངས་པ་ལ་ཆུ་ལུམས་ཟེར།ལུམས་བཙོས་ནས་རླངས་པ་ལུས་ལ་བདུག་པ་ལ་རླངས་ལུམས་ཟེར།ལུམས་བསྲོས་ནས་ཁུག་མར་བཅུག་སྟེ་ཚ་དུགས་རྒྱག་པ་ལ་བཅིང་ལུམས་ཟེར།ལུམས་ཀྱི་བཅོས་ཐབས་ནི་ནད་པ་རྒྱ་ཆེ་བས་དགའ་མགུ་བྱེད་པའི་བཅོས་ཐབས་ཤིག་རེད།གཙོ་བོ་དྲེག་གྲུམ་དང་།པགས་ནད།ཡན་ལག་རེངས་པ།རྩ་དཀར།ཞ་རེངས།ཆུ་རྒྱུས་འཁུམས་པ་སོགས་ལ་བསྔགས་ཤིང་།ད་དུང་འདི་ལ་བདེ་སྲུང་གི་ནུས་པ་ཡོད་དེ།ལུས་བརྟས་པ་དང་།ཁྲག་རྒྱུག་པ།རྒྱགས་པ་སྐེམ་པར་བྱེད་ཅིང་སྐེམ་པོ་རྒྱས་པར་བྱེད་པ།པགས་པ་གསོ་ཞིང་མདངས་འཕེལ་བའི་ཕན་ཡོན་ཡོད།

གཏར་ཁའི་བཅོས་ཐབས་ནི་ལས་ལྔའི་ནང་གསེས་གཅིག་རེད།ལུས་ཀྱི་ཁྲག་རྩ་ངེས་ཅན་ནས་ནད་ཁྲག་ཕྱིར་དབྱུང་སྟེ་བཅོས་པའི་ཐབས་ཤིག་རེད།སྨན་བཅོས་སྔོན་དུ་ངེས་པར་ནད་པའི་ལོ་རྟ་དང་ཕོ་མོ་སོགས་ལ་བརྟགས་ནས་རྩིས་ཀྱིས་བླང་དོར་བསྟན་པའི་གཟའ་ཚེས་བླ་གནས་སོགས་བརྩིས་ནས་གཏར་ཁ་གདབ་དགོས།གཙོ་བོ་ཁྲག་ཤེད་མཐོ་བ་དང་།ཁྲག་འཕེལ།བརྒྱལ་གཟེར།པགས་ནད།མཆིན་མཁྲིས་ཀྱི་ནད།འབྲས་སྐྲན་སོགས་ལ་ཕན་ཞིང་།བདེ་སྲུང་དང་མདངས་འཕེལ་བ་ལ་ཡང་བསྔགས།འདི་ལ་བཅོས་རིམ་ཐུང་ཞིང་ནུས་པ་མྱུར་བ།མི་འཕྲོད་པ་མེད་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ལ།ནུས་པ་ཆེ་བ་དང་།ངོ་མཚར་ཆེ་བ།ལས་སླ་བའི་བཅོས་ཐབས་ཤིག་རེད།

མེ་བཙས་བཅོས་ཐབས་ནི་ལས་ལྔའི་ནང་གསེས་གཅིག་རེད།འདི་ལ་སྤྲ་མེས་བཅོས་ཐབས་དང་།ཏེལ་མེའི་བཅོས་ཐབས།ཤིང་མེས་བཅོས་ཐབས་སོགས་ཡོད།སྤྲ་མེས་བཅོས་ཐབས་ནི་སྤྲ་བ་སྦར་བའི་མེས་ལུས་བསྲེག་སྟེ་བཅོས་པའི་ཐབས་ཤིག་དང་།གཞན་གསེར་དངུལ་ཟངས་ལྕགས་ཤིང་སོགས་ཀྱི་ཏེལ་པ་མེར་བསྲོས་ནས་ནད་དམིགས་བསྲེག་པའི་བཅོས་ཐབས་ཤིག་རེད།གོང་གི་གཏར་ཁའི་སྐབས་སུ་གཟའ་ཚེས་བརྟགས་དགོས་པ་དང་འདྲ་བར་འདི་ལ་ཡང་སྐབས་རེ་གཟའ་ཚེས་བརྟགས་དགོས།མེ་བཙའི་བཅོས་ཐབས་འདིས་ཚིགས་ན་བ་དང་།གཟེར་རྒྱག་པ།རླུང་ནད།བརྒྱལ་གཟེར།གྲུམ་བུའི་རིགས་ལ་ཤིན་ཏུ་བཟང་།ནུས་པ་མྱུར་ཞིང་བཅོས་རིམ་ཐུང་བའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཞིང་།གོང་དམའ་བ་དང་དྲག་མགྱོགས་པ།ཁྱད་འཕགས་ཀྱི་བཅོས་ཐབས་ཤིག་རེད།

གསེར་ཁབ་ཀྱི་བཅོས་ཐབས་ནི་ཀྲུང་སྨན་གཞུང་ལུགས་མཛུབ་སྟོན་དུ་བྱས་ཏེ་གནའ་རབས་ཀྱི་གསེར་ཁབ་བཅོས་ཐབས་ཀྱི་དགོངས་པ་དང་ཕག་ལེན་ཉམས་མྱོང་རྩ་ཆེ་བ་རྣམས་རྒྱུན་འཛིན་དང་དར་སྤེལ་གཏོང་བའི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་སྲོལ་རྒྱུན་དང་ཚན་རིག་ལག་རྩལ་སྤྱད་ནས་རྒྱུ་ལམ་དང་།ལག་ཐབས་ནུས་པ།བཅོས་ཐབས་ཆོས་ཉིད།ནུས་ཐོན་གནས་ལུགས།དེ་བཞིན་ནད་གཞི་སྔོན་འགོག་གི་ཆོས་ཉིད་བཅས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་རིག་པ་ཞིག་རེད།འཕྲོད་པའི་ནད་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བ་དང་ཕན་ནུས་མངོན་གསལ་དོད་པ།སྤྱོད་བདེ་བ།གཞན་ཡང་ཉེན་ཁ་མེད་ཅིང་བེད་སྤྱོད་བྱེད་སླ་བ་སོགས་ཀྱི་དགེ་མཚན་ལྡན་པས་ནད་པ་རྒྱ་ཆེ་བས་ཤིན་ཏུ་གདེང་འཇོག་བཟང་པོ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།ད་ལྟ་ལག་ལེན་བྱེད་བཞིན་པའི་གསེར་ཁབ་ཀྱི་བཅོས་ཐབས་ནི།ལག་རྩལ་བཀོལ་སྤྱོད་ཀྱི་ཐད་དང་།སྨན་བཅོས་ཀྱི་མི་གྲངས་བཅས་གང་སྤྱིའི་ཐད་དུའང་ལྗོངས་ཡོངས་ཀྱི་ལེགས་གྲས་སུ་སླེབས་ཡོད།ད་དུང་དཔྱད་བཅོས་སྡེ་ཁག་གི་གསེར་ཁབ་ཁང་དེ་ས་ཁུལ་དང་།རྫོང་།ཤང་སོགས་དང་།གསོ་རིག་སློབ་གྲྭ་སློབ་གླིང་ཁག་གིས་གསེར་ཁབ་ལག་རྩལ་བསླབ་སའི་སློབ་ཁྲིད་ལྟེ་བར་གྱུར་ཡོད།