ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་དབུས་སྟོད་རྒྱུད་ཀྱི་བྱང་ངོགས་སུ་ཆགས་པའི་གཞིས་རྩེ་གྲོང་ཁྱེར་རྣམ་གླིང་རྫོང་དུ་ད་བར་ཅུང་ཆ་ཚང་བའི་རིག་གནས་སྐྱེ་ཁམས་ཤིག་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱུང་ཡོད་ཅིང་། རྣམ་གླིང་རྫོང་ལ“ཀྲུང་གོའི་དམངས་ཁྲོད་སྒྱུ་རྩལ་དར་ཡུལ”ཞེས་པའི་མཚན་སྙན་ལྡན་པ་དང་། དེ་གར་འབག་སྔོན་པོའི་ལུགས་ཀྱི་ལྷ་མོའི་འཁྲབ་སྲོལ་ཆེན་པོ་བཞིའི་ཡ་གྱལ་ཏེ་ཤངས་པ་ལྷ་མོའི་རྒྱུན་འཛིན་མཁན་ཡོད་པ། ཐོབ་རྒྱལ་གཞས་ཆེན་སོགས་མཛད་སྒོའི་རང་བཞིན་ཅུང་ཆེ་བའི་སྲོལ་རྒྱུན་གླུ་གར་འཁྲབ་སྟོན་གྱི་རྒྱུན་འཛིན་མཁན་ཡོད་པ་མ་ཟད། ད་དུང་ལོ་བརྒྱ་གྲངས་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་པའི་ཨེ་མ་ཤང་རྩེ་གདོང་གྲོང་ཚོའི་མི་རིགས་ལག་ཤེས་བཟོ་རྩལ་ཡང་ཡོད། 2008ལོར་རྩེ་གདོང་ཟངས་ཆས་དང་ལྕགས་རིགས་རྡུང་བཟོའི་ལག་རྩལ་ཁག་གཉིས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་མིང་གཞུང་ནང་དངོས་སུ་ཚུད་ཡོད།

ཉེ་བའི་ལོ་ཤས་རིང་། རྒྱལ་ཁབ་དང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་བཟང་པོའི་འོག རྩེ་གདོང་གྲོང་ཚོར་རྩེ་གདོང་ཟངས་ཆས་རྡུང་བཟོའི་ལག་རྩལ་རྒྱུན་འཛིན་ཤུགས་ཆེན་བྱས་པ་ལས་འབབ་འཕར་ཕྱུག་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་ཆབས་ཅིག དུས་རབས་གསར་པར་མེས་པོའི་ལག་རྩལ་ལས་གསོན་ཤུགས་གསར་པའང་རྒྱས་ཡོད། འདི་ལོའི་ལོ་འགོར་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིག་གནས་དང་ཡུལ་སྐོར་སྡེ་ཚན་གྱིས་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིམ་པའི་རིག་གནས་སྐྱེ་ཁམས་སྲུང་སྐྱོང་ཁུལ་ཁག་དང་པོར་མིང་བཏགས་ཤིང་། རྩེ་གདོང་རིག་གནས་སྐྱེ་ཁམས་སྲུང་སྐྱོང་ཁུལ་ནི་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིམ་པའི་རིག་གནས་སྐྱེ་ཁམས་སྲུང་སྐྱོང་ཁུལ་ཁག་དང་པོའི་གྲས་སུ་གྱུར་ཡོད།

རང་ལྗོངས་ཀྱིས་གོ་རིམ་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་སྐུལ་འདེད་གཏོང་བའི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་སྲུང་སྐྱོང་དང་རྒྱུན་འཛིན་གྱི་ལས་དོན་ཁྲོད་དུ“རྩེ་གདོང”གི་སྣང་ཚུལ་ནི་དམིགས་བསལ་ཞིག་མིན་པར། རང་ལྗོངས་ཀྱིས་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་བརྒྱུད་རིམ་རང་བཞིན་གྱི་སྲུང་སྐྱོང་ཆུ་ཚད་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་མཐོ་རུ་བཏང་བའི་གྲུབ་འབྲས་ཀྱི་གྲས་ཤིག་རེད།

ཉེ་བའི་ལོ་ཤས་རིང་། རང་ལྗོངས་ཀྱིས“མི་དང་། དངོས་པོ། འཚོ་བ་བཅས་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པ”ཡི་སྲུང་སྐྱོང་འདུ་ཤེས་འཛིན་པ་དང་། འབྲེལ་ཡོད་སྡེ་ཚན་ཁག་གིས་རྒྱབ་སྐྱོར་ཤུགས་ཆེན་བྱས་པ། དེ་བཞིན་རིམ་ཁག་རིག་གནས་སྡེ་ཚན་གྱིས་འབད་བརྩོན་ལྷོད་མེད་བཅས་བརྒྱུད། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་མིང་གཞུང་མ་ལག་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་འཐུས་སྒོ་ཚང་དུ་ཕྱིན་པ་དང་། སྲིད་ཇུས་དང་ཁྲིམས་སྲོལ་རིམ་བཞིན་འཐུས་སྒོ་ཚང་དུ་ཕྱིན་པ། སྲུང་སྐྱོང་བྱེད་སྟངས་རིམ་བཞིན་སྣ་མང་ཅན་དུ་གྱུར་པ། ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་ལེགས་ཆ་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ལེགས་ཆར་གྱུར་ནས་གྲོང་གསེབ་དར་རྒྱས་ཀྱི་ནུས་པ་མངོན་གསལ་དོད་དུ་སོང་ཡོད།

གྲངས་གཞི་ལས་མངོན་པར། རང་ལྗོངས་སུ་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་རིམ་བཞིའི་མིང་གཞུང་མ་ལག་བཙུགས་པ་དེའི་གྲས་སུ་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་རིགས་ཆེ་གྲས་10ཚུད་ཅིང་། ལྷ་མོ་དང་། གླིང་སྒྲུང་། བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་ལུམས་བཅོས་བཅས་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་ཚན་སློབ་རིག་གསུམ་རྩ་འཛུགས་ཀྱི་མིའི་རིགས་ཀྱི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཚབ་མཚོན་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་མིང་གཞུང་ནང་བདེ་བླག་ངང་ཚུད་པ་དང་། རིམ་ཁག་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཚབ་མཚོན་རྣམ་གྲངས་2760དང་རིམ་ཁག་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཚབ་མཚོན་རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུན་འཛིན་པ་1668ཡོད། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་ཐོན་སྐྱེད་རང་བཞིན་གྱི་སྲུང་སྐྱོང་དཔེ་སྟོན་རྟེན་གཞི་5དང་། རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིམ་པའི་ཐོན་སྐྱེད་རང་བཞིན་གྱི་སྲུང་སྐྱོང་དཔེ་སྟོན་རྟེན་གཞི་12 མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་རྣམ་གྲངས་ཀྱི་ཁྲིད་སྦྱོང་རྟེན་གཞི་159 མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་ཁྱད་ལྡན་རྫོང་དང་གྲོང་གསེབ་8 མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་ཡུལ་སྐོར་མཛེས་ལྗོངས་ཁུལ(ས་ཚིགས)19 མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་སློབ་གྲྭར་ཁྱབ་གདལ་གཏོང་བའི་དཔེ་སྟོན་རྟེན་གཞི་29བཅས་ལ་སྔ་རྗེས་སུ་མིང་བཏགས་པ་རེད། དམངས་ཁྲོད་ལྷ་མོ་རུ་ཁག་153བར་འཕེལ་རྒྱས་ཕྱིན་པ་དང་། རྣམ་གྲངས་30རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིམ་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་བཟོ་རྩལ་དར་རྒྱས་ཀྱི་དཀར་ཆག་ནང་ཚུད་ཡོད།

རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིག་གནས་དང་ཡུལ་སྐོར་ཐིང་གི་འབྲེལ་ཡོད་འགན་འཁུར་བས་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིམ་པའི་ངོས་ནས་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་བཟོ་ཁང་དང་། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཁྱད་ལྡན་རྫོང་དང་གྲོང་གསེབ། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཡུལ་སྐོར་མཛེས་ལྗོངས་ཁུལ(ས་ཚིགས)བཅས་ཡོངས་བསྒྲགས་བྱས་པ་ནི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་བཟོ་ཁང་འཛུགས་སྐྲུན་དང་དོ་དམ་ལ་སྔར་བས་ཤུགས་སྣོན་རྒྱག་པ་དང་། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཐོན་སྐྱེད་རང་བཞིན་གྱི་སྲུང་སྐྱོང་ཆུ་ཚད་མཐོ་རུ་བཏང་ནས་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གིས་གྲོང་གསེབ་དར་རྒྱས་ལ་རམ་འདེགས་བྱེད་པར་སྐུལ་འདེད་གཏོང་ཆེད་ཡིན་ཞེས་ངོ་སྤྲོད་བྱས།

མིག་སྔའི་བར་བོད་དུ་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་བཟོ་ཁང་173བཙུགས་ཏེ། དབུལ་སྒྲོལ་མི་འབོར་2324ཐད་ཀར་བསྡུས་པ་དང་། མི་5738ལས་ཞུགས་ཐུབ་ནས་ལོ་རེའི་ཆ་སྙོམས་ཡོང་འབབ་སྒོར་ཁྲི་3.7ལྷག་ཙམ་ཟིན་ཡོད།

མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་སྲུང་སྐྱོང་དང་རྒྱུན་འཛིན་གྱི་ལས་དོན་དེ་གྲོན་དངུལ་འགན་ལེན་དང་ཁ་འབྲལ་ཐབས་མེད། དུས་ཡུན་རིང་པོའི་ནང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ནོར་སྲིད་ཐིང་དང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིག་གནས་དང་ཡུལ་སྐོར་ཐིང་གིས་མ་དངུལ་གཏོང་ཤུགས་མུ་མཐུད་ཆེ་རུ་གཏོང་བ་དང་རིམ་པ་དང་རིགས་དབྱེའི་འགན་ལེན་ལམ་སྲོལ་བཙུགས་ཏེ། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་སྲུང་སྐྱོང་དང་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་པར་འགན་ལེན་ནུས་ལྡན་བྱས་ཡོད། “ལོ་ལྔ་ཚན་བཅུ་གསུམ་པའི”རིང་ལྗོངས་ཡོངས་ཀྱི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་སྲུང་སྐྱོང་མ་དངུལ་སྒོར་ཁྲི་13429.9ཟིན་པའི་ནང་ཀྲུང་དབྱང་གིས་དངུལ་སྒོར་ཁྲི་7476ཁ་གསབ་བྱས་པ་དང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱིས་སྒོར་ཁྲི་5953.9བཀོད་སྒྲིག་བྱས་པ་དང་། “ལོ་ལྔ་ཚན་བཅུ་བཞི་པའི”རིང་ནས་མིག་སྔའི་བར་སྒོར་ཁྲི་9105བཀོད་སྒྲིག་བྱས་པའི་ནང་ཀྲུང་དབྱང་གིས་དངུལ་སྒོར་ཁྲི་4305ཁ་གསབ་བྱས་པ་དང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ནོར་སྲིད་ཀྱིས་སྒོར་ཁྲི་4800བཀོད་སྒྲིག་བྱས་ཡོད།

“རྒྱལ་ཁབ་དང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཀྱིས་མ་དངུལ་འབོར་ཆེན་བཏང་ནས་རང་ལྗོངས་ཀྱི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་ལ་བརྒྱུད་རིམ་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་སྲུང་སྐྱོང་བྱེད་པར་སྐུལ་འདེད་བཏང་ཡོད། སྲིད་ཇུས་ཡག་པོའི་འགན་སྲུང་ནུས་ལྡན་འོག་རང་ལྗོངས་ཀྱི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་སྲུང་སྐྱོང་དང་རྒྱུན་འཛིན་ཐད་འཕེལ་ཕྱོགས་བཟང་པོ་མངོན་ཡོད” རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིག་གནས་དང་ཡུལ་སྐོར་ཐིང་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་ཁྲུའུ་ཡི་ཁྲུའུ་ཀྲང་ནོ་མོ་ཡིས“རང་ལྗོངས་ཀྱི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་རྩལ་ནུས་དག་ས་གནས་དེ་གའི་མི་རྣམས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་དང་འཚོ་བའི་ནང་སྔར་བས་མཉམ་འདྲེས་བྱུང་སྟེ། མི་སེར་ལ་འབབ་འཕར་ཕྱུག་འགྱུར་ཡོང་རྒྱུར་རོགས་འདེགས་ཐུབ་པ་མ་ཟད། ས་ཁོངས་ཀྱི་རིག་གནས་སྐྱེ་ཁམས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་ཏུའང་གྱུར་ཏེ་བོད་དུ་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་གསོན་ཤུགས་གསར་པ་རྒྱས་ཡོད”ཅེས་ངོ་སྤྲོད་བྱས།