བོད་ཀྱི་མཚོ་དང་མཚེའུ།
བོད་ལྗོངས་ནི་རང་རྒྱལ་གྱི་མཚོ་དང་མཚེའུ་མང་ཤོས་ཀྱི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན། བོད་ཡོངས་ཀྱི་མཚོ་དང་མཚེའུའི་རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ཉིས་ཁྲི་སུམ་སྟོང་བརྒྱད་ཡོད་པས་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་མཚོ་དང་མཚོའུའི་རྒྱ་ཁྱོན་གྱི་༣༠ %ཙམ་ཟིན། བསྡོམས་རྩིས་བྱས་པར་གཞིགས་ན་བོད་ཡོངས་ལ་མཚོ་དང་མཚེའུ་ཆེ་ཆུང་ཆིག་སྟོང་ལྔ་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་ཡོད་ཁོངས་ནས་རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་སྟོང་ཁ་བརྒལ་བའི་མཚོ་ཆེན་གནམ་མཚོ་ཕྱུག་མོ་དང་། སེར་གླིང་མཚོ། བཀྲ་རི་གནམ་མཚོ་བཅས་གསུམ་དང་། རྒྱ་ཁྱོན་སྤྱི་ལེ་གྲུ་བཞི་མ་ལྔ་ནས་བཅུ་བར་ཟིན་པའི་མཚོ་ཁག་སུམ་བརྒྱ་ཉེར་གཅིག་བཅས་ཡོད།
བོད་ཀྱི་མཚོ་ལ་ཡང་ནང་འབབ་དང་ཕྱི་འབབ་ཁག་གཉིས་སུ་དབྱེ་བ་ལས་ཕལ་ཆེ་བ་ནང་འབབ་རང་དུ་མཆིས་ཤིང་། དེ་དག་ནི་བོད་ཀྱི་ལྷོ་བྱང་གཉིས་ནས་བཞུར་བའི་ནང་འབབ་ཆུ་བོ་རྒྱུག་ཁུལ་གྱིས་གཙོ་བོ་བྱས་པའི་ས་ཁུལ་དུ་གྲམ་ཡོད། ཆུ་བོ་དེ་རྣམས་རི་རབ་དང་ས་ཤུན་གྱི་ཆགས་འཇིག་རིམ་པ་བརྒྱུད་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་རེད། བོད་ཀྱི་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་གནམ་མཚོ་ཕྱུག་མོ་དང་། སེར་གླིང་མཚོ། བཀྲ་རི་གནམ་མཚོ་སོགས་མཚོ་ཆེན་གསུམ་ཕུད་ད་དུང་སྐ་རིང་མཚོ་དང་། སྟག་རྩེ་མཚོ། ངང་རྩི་མཚོ། འུར་དུ་མཚོ་སོགས་ཀྱང་ཡོད། གཞན་ཡང་བོད་ཀྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་གྲི་གུ་མཚོ་དང་། ཕུ་མ་གཡུ་མཚོ། ཡར་འབྲོག་གཡུ་མཚོ། མདོ་ཆེན་མཚོ། པད་ཁུད་མཚོ། མ་ཕམ་གཡུ་མཚོ། ལ་ལྔ་མཚོ་སོགས་ཡོད།
ཕྱི་འབབ་མཚོ་ནི་རི་རུད་བྱུང་ནས་གཙང་ཆུ་བཀག་སྟེ་མཚོར་གྲུབ་པ་ཁག་གཅིག་དང་གཞན་ཡང་གངས་རི་བཞུར་རྒྱུན་ལས་གྲུབ་པའི་མཚོ་བཅས་རིགས་གཉིས་ཡོད་པ་ལས་སྔ་མ་དེ་རིགས་ཕལ་ཆེ་བ་བོད་ཀྱི་ཤར་ལྷོ་ཁུལ་དུ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། ཕར་ལུང་གཙང་པོའི་སྟོད་རྒྱུད་དཔའ་ཤོད་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་ར་འོག་མཚོ་དང་། ཡིད་འོང་གཙང་པོའི་སྨད་རྒྱུད། སྤོ་བོ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་ཡིད་འོང་མཚོ་སོགས་དང་། ཕྱི་མ་དེ་ཕལ་ཆེ་བ་བོད་ཀྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་དང་ཤར་ལྷོའི་རྒྱུད་ཀྱི་སྲིད་པའི་གངས་རི་ཆགས་ཁུལ་དུ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། ཀོང་པོ་རྒྱ་མདའ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་བྲག་གསུམ་མཚོ་དང་། སྟེང་ཆེན་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་སྤུས་ཐོང་མཚོ་ཆུང་སོགས་ཡོད། བོད་ཀྱི་མཚོ་དང་མཚེའུ་རྣམས་ལ་ལོ་རྒྱུས་རིང་པོ་ཡོད་ལ་ཆགས་འཇིག་ཀྱང་རིམ་པ་བྱུང་ཞིང་། སྤྱིར་ན་རིམ་བཞིན་ཆུང་དུ་འགྲོ་བ་རེད། ལྷག་དོན་བོད་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་སྐམ་ཤས་ཆེ་བས་དེ་ཁུལ་གྱི་ནང་འབབ་མཚོ་རྣམས་བྲི་ཤུགས་ཆེ་བ་ཡོད་ལ་མཚོ་དང་མཚེའུ་ཕལ་མོ་ཆེ་བ་ཚྭ་ཅན་དུ་གྱུར་དོན་ཡང་དེར་ཐུག་གོ །